همشهری آنلاین- محمد بلبلی: طی سال‌های اخیر تحولاتی در ساخت ساز و همچنین ابداع و نوآوری آن ایجاد شد، از ساخت ساز شورانگیز با نظارت استاد حسین علیزاده تا ساخت سازهای کاملا نو و جدید با طراحی استاد شجریان و اجرای استاد رضا ژاله که در آخرین کنسرت‌های شجریان مورد استفاده قرار گرفت. در این میان سازگرهای جوان‌تر نیز با این قافله همراه شده و ابداعاتی گاها مورد توجه را در ساخت ساز ایجاد کردند. حمیدرضا محسنی هماگرانی هنر سازگری را از سال ۱۳۸۲ نزد استادان رضا ژاله و مانی جفرودی آغاز کرد، او حالا بعد از گذشت ۲۰ سال یک سازگر باتجربه و مبدع در این زمینه محسوب می‌شود.
ساخت ساز را تجربی آموخته‌اید یا این که تحصیلات مرتبط با این رشته را دارید؟
در ابتدا ساخت ساز را نزد رضا ژاله و مانی جفرودی آغاز کردم و در سال ۱۳۸۳ در رشته نوازندگی ساز تار وارد دانشگاه علمی کاربردی (کنسرواتوار تهران) شدم و همزمان با کار ساخت ساز به تحصیل رشته موسیقی نیز پرداختم، اما باید بگویم شاگردی نزد استادان کمتر از تحصیل در دانشگاه نیست.
کدام ساز را به صورت تخصصی می‌سازید؟
سازهایی که در ساخت آن بیشترین تخصص و تمرکز را دارم ساز تار و سه‌تار است، اما ساخت سازهای دیگر مانند شورانگیز و کمانچه را نیز به صورت قابل قبولی انجام می‌دهم. البته به تایید نوازندگان این سازها.
با نوآوری، ابداع و ساخت سازهایی با ماهیت کاملا جدید موافق هستین؟
در مورد نو آوری وابداع سازهای جدید در موسیقی ایرانی در چند دهه اخیر فعالیت‌های بسیار مثبتی توسط استادان صاحب‌نام مانند استاد ژاله و دیگر عزیزان صورت گرفته که این امر می‌تواند در پیشرفت و مورد اقبال قرار گرفتن موسیقی سنتی نقش بسزایی داشته باشد. دنیا و به طبع آن جوامع دچار تغییرات و پیشرفت می‌شوند، مخصوصا حالا که ابداعات و اختراعات سرعت زیادی گرفته است. زندگی سرعت بیشتری پیدا کرده و مردم نیز با آن همراه شده‌اند، بنابر این هنر و بخصوص موسیقی نیز باید خود را با زمانه تطبیق دهد. این تغییرات در هنر موسیقی نیز ایجاد شده چه در ساخت ساز و چه در ساخت موسیقی تا با مخاطب همراه شده و تأثیر بیشتری بر مخاطب داشته باشد.
درباره ابداعات و نوآوری در کار خودتان بگویید.
من هم بنا به تجربه و دانشی که در این سال‌ها کسب کردم کارهایی در این زمینه انجام دادم که مهم‌ترین آنها ساخت یک ساز جدید است. پس از مدت‌ها آزمون و خطا در ساخت یک ساز زهی مضرابی با صدای بم در نهایت ساز ابداعی «هما» را ساخته و توانستم به تایید چند نفر از استادان برسانم.
درباره خصوصیات ساز «هما» بیشتر بگویید.
این ساز با ۶ سیم که به صورت جفت در ۳ ریف قرار گرفته در دسته سازهای بم قرار دارد. هر دو سیم جفت از سیم‌های ساز هما ناهمجنس و از دو جنس و سایز متفاوت بوده و هر جفت سیم به صورت اکتاو کوک می‌شوند، وسعت صوتی این ساز ۲/۵ اکتاو است.
چرا ساز بم‌خوان؟
سازهایی با صدای بم، بزرگ‌ترین کمبود در سازها و ارکسترهای ایرانی است. جدای این مساله با تغییراتی که در سال‌های اخیر در ساختار ارکستراسیون موسیقی ایرانی ایجاد شد، همچنین فاصله گرفتن موسیقی ما از تک‌صدایی و رفتن به سمت ارکسترهای چند صدایی، نیاز به سازهای بم در موسیقی بیشتر احساس شد. همین مساله ذهنیت ساخت ساز هما را در من به وجود آورد.
توصیف شما از ساز هما، ساز شورانگیز را در ذهن تداعی می‌کند، آیا این دو ساز به هم ربط مشخصی دارند؟
در مورد ساز شورانگیز در ابتدا باید تاریخچه کوتاهی از چگونگی پیدایش وتغییرات صورت گرفته در آن را بگویم. این ساز در ابتدا به پیشنهاد استاد تجویدی و همفکری و ساخت و اجرای استاد قنبری‌مهر با الگوی سه‌تار ساخته شد. چندی بعد یکی از شاگردان استاد قنبری‌مهر (مانی جفرودی) این ساز را با الگوی تنبور همین استاد و بصورت ۶ سیم ساختند که مورد استقبال استاد حسین علیزاده قرار گرفت و از آن به بعد شورانگیز بصورت ۶ سیم به جامعه موسیقی معرفی شد. اما ساز هما دارای طول ارتعاش بلندتری نسبت به تار، سه‌تار و شورنگیز بود وتا پرده می بمل دستان بندی می‌شد، این طول ارتعاش بلند محدودیتی برای کوک‌های بالا ایجاد می‌کرد. با تغییراتی که با هم فکری و همکاری سرکار خانم آمنه خجسته‌مقدم (سازگر) در الگوی این ساز داده شد، طول ارتعاش سیم‌ها کاهش یافت و پرده‌بندی تا نت فا افزایش پیدا کرد. با کاهش طول ارتعاش توانایی این ساز برای کوک‌های بالاتر افزایش یافت و این امر قابلیت بهتری را برای همراهی ساز هما با سازهای دیگر در گروه ایجاد کرد.
